OPVANG DE GASTHEER


In opdracht van de gemeente Rotterdam voerde Botman x Arcilla (een samenwerking tussen FBX & Studio Saal) een ontwerpverkenning uit voor de herontwikkeling van een van de noodopvanglocaties in Rotterdam. De onderzoeksvraag was hoe de Opvang als Welkome Gast in de Buurt kan worden mee ontwikkeld in een grotere gebiedsontwikkeling. Voor de verkenning draaide Botman x Arcilla het frame om: Hoe kan een opvang niet als gast maar als gastheer optreden van een gebiedsontwikkeling? Opvang als gastheer van de buurt. Welke kansen liggen er voor de gebiedsontwikkeling wanneer je een opvanglocatie als aanjager beschouwt? Met de ontwerpverkenning ‘De Gastheer’ wordt hier antwoord op gegeven.

Systematische opvangbehoefte


Tijdens de verkenning is er samengewerkt met Het Leger des Heils en de Nico Adriaans Stichting (NAS). In Rotterdam bieden zij meerdere vormen aan opvang voor dak- en thuislozen en ongedocumenteerden. Vaak staan hun cliënten letterlijk en figuurlijk buiten de samenleving. Tekenend is hoe er voor de winteropvang om het jaar een nieuwe locatie moet worden gevonden. Elk jaar wordt er een noodopvang opgetuigd alsof het incidenteel is. Terwijl de terugkerende opvangbehoefte laat zien dat het een systematische behoefte is. Iemand raakt dak- of thuisloos om willekeurige redenen. Wanneer zo een persoon aanklopt bij een opvang, dan is dat hopelijk de eerste stap in hun doorstart naar het herkrijgen van hun eigen plek in de samenleving. Opvanglocaties worden vaak met argusogen bekeken door nabije buurtbewoners. Wanneer een bedrijf failliet gaat dan is het de normaalste zaak van de wereld om een doorstart te maken, de samenleving kijkt er echter anders naar als het gaat om personen. Met het voorstel Opvang als gastheer van de buurt, stellen Botman x Arcilla een gebouw- en gebiedsontwikkeling voor waar de opvang een centrale plek inneemt en als aanjager dient van de grotere gebiedsontwikkeling. Een plek die onderdak biedt aan dak- en thuislozen en ongedocumenteerden en die ze een gezicht geeft in de samenleving. Een plek waarin de opvang is genormaliseerd en onderdeel is van de samenleving.

Het centraal stellen van de opvang


Goede opvangvoorzieningen zijn essentieel voor deze personen om een doorstart te maken. Maar een opvang is pas echt succesvol “Wanneer deze niet meer nodig is.”, aldus een vertegenwoordiger van het Leger des Heils. Tot die tijd dienen we als samenleving ons af te vragen hoe we met deze personen, die om verschillende redenen hun plek in onze samenleving hebben verloren, willen omgaan. Voor het centraal stellen van de opvang en haar cliënten is er begrip nodig van haar eigenschappen. Het Leger des Heils en het NAS bieden verschillende vormen van opvang. De winteropvang biedt onderdak voor één nacht, de reguliere opvang en de ongedocumenteerdenopvang stellen als richtlijn om een cliënt ongeveer drie tot respectievelijk zes maanden op te vangen. De praktijk leert echter dat hier een grote marge in zit. Deze vormen van opvang creëren een permanente stroom van tijdelijkheid. Het doel van deze tijdelijkheid is om de cliënten te re-integreren in de samenleving. Idealiter gaat deze re-integratie samen met een persoonlijk ontwikkeltraject. In dit traject zijn er een aantal fases te onderscheiden, die gepaard gaan met bepaalde behoeftes. Vanuit deze tijdelijkheid en behoeftes is er een gemeenschap van tijdelijkheid denkbaar: dak-,thuislozen, ongedocumenteerden, (internationale) studenten, toeristen, personen die net uit een scheiding komen. Deze gemeenschap delen een kerneigenschap: ze zijn er allen op uit om door te ontwikkelen. Het faciliteren van deze gemeenschap vraagt om een scala van voorzieningen. Botman x Arcilla ziet een kans om de opvang als centrale voorziening te stellen in deze gemeenschap. Een centrale plek waarin de cliënten vanzelfsprekend een plek hebben.

Niemandsland Capelsebrug


De onderzochte locatie gaat om Capelsebrug, een OV-knooppunt op de grens van Rotterdam en Capelle aan de Ijssel. De locatie kenmerkt zich als een ‘niemandsland’: van niemand en daardoor ook van iedereen. De groepen mensen die dit niemandsland toe-eigenen zijn van tijdelijke aard: auto-, bus- en vrachtwagenbestuurders, forenzen en ongedocumenteerden die alleen ‘s nachts in de huidige locatie van het Leger des Heils verblijven. Het welbekende begrip Not In My Backyard (NIMBY) gaat niet op in het niemandsland. Deze plekken vormen niemands ‘backyard’ en vormen dus geen hinder voor omwonenden. Hierdoor leent dit niemandsland zich perfect voor een opvang.

Campus Capelsebrug
Een gemeenschap van tijdelijkheid die zich wil doorontwikkelen vraagt om een omgeving waarin deze eigenschappen worden omarmd. Botman x Arcilla stelt daarom voor om van dit niemandsland een campus te maken. Een gezonde en groene omgeving, waarin talentontwikkeling van haar tijdelijke gemeenschap centraal staat. Voor de ontwikkeling van deze campus wordt een fasering voorgesteld die de toekomstige kansen niet hypothekeert. Een serie aan publieke binnen- en buitenruimtes worden voorgesteld, met een hoofdrol voor een nieuw aankomstplein naast het metrostation. Op de meest zichtbare plek van de campus wordt de opvang centraal gesteld: De Gastheer.

Adaptief en Flexibel


Het ontwerp van De Gastheer biedt plek aan het gevraagde programma van eisen van het Leger des Heils en de Nico Adriaanse Stichting. Het ontwerp reikt echter verder: met een robuuste structuur, een veelheid aan kernen, genereuze overspanningsmaten en verdiepingshoogtes en tot slot een overmaat in ruimte, vormt De Gastheer een gebouw wat door de tijd heen naar wens kan worden geprogrammeerd. Voor de beginfase biedt het plek voor de opvangvoorzieningen, een hotel, en een adaptieve tussenlaag. De opvang en hotellaag bestaat uit dezelfde flexibele structuur. Hierdoor kunnen opvang en hotel in- of uitbreiden naar gelang van de fluctuerende opvangbehoefte en haar ruimtebehoeftes aanpassen naar gebruik. De adaptieve laag is door zijn royale overspanningen, maar ook door de orthogonale structuur, op verschillende manieren en op diverse schalen te programmeren. In de winter vervult het zijn hoofdfunctie van winteropvang, maar door het jaar heen kan deze voor verschillende soort evenementen worden gebruikt. Zo leent de ruimte zich voor tentoonstellingen, markten, sport, congressen maar ook als GGD vaccinatielocatie. Botman x Arcilla hoopt op een rechtvaardige en duurzame toekomst voor waarin opvang niet meer nodig is. De ontworpen flexibiliteit maakt het mogelijk om er in deze toekomst een volledig hotel, woningen, kantoor enz. van te maken.

Eigen plek in de samenleving


Op het moment dat Botman x Arcilla zich inschreef voor deze verkenning was er een vluchtelingencrisis in Nederland. Aan het eind van het traject kwam daar de oorlog in Oekraïne bovenop. De reacties uit de samenleving hierop laten zien dat het bieden van een menswaardige opvang politieke, morele en zelfs economische waarde kan hebben. Met het ontwerp- en ontwikkelvoorstel voor De Gastheer wordt deze menswaardigheid centraal gesteld. Het hebben van je eigen plek in de samenleving, is een verlangen die ieder individu met elkaar deelt. De Gastheer biedt plek aan dak- en thuislozen, ongedocumenteerden, woningzoekenden, starters, studenten, gescheiden echtparen en reizigers - een gemeenschap van tijdelijkheid - en werkt als aanjager van een grotere stadsontwikkeling.
locatie
rotterdam

opdrachtgever
gemeente rotterdam

status
verkennend onderzoek

jaar
2022

type
maatschappelijk

partners
fbx architecture agency